W odcinku 18. rozmawiamy z Janem Bazylim Klaklą o prawie zwyczajowym:
-
o tym, czym jest prawo zwyczajowe i o problemach definicyjnych;
-
o tym jak odkrywano i jak patrzono na prawo zwyczajowe (czyli poruszamy wątki kolonialne i post-kolonialne);
-
o tym jak nas dotyczą pluralizm normatywny i pluralizm prawny;
-
o egzotyzacji patrzenia na prawo zwyczajowe;
-
o krwawej zemście, ale i procesach koncyliacyjnych;
-
o sprawiedliwości naprawczej i o tym, czego możemy nauczyć się z różnych systemów zwyczajowych.
-
Jako przykładów używamy prawa zwyczajowego albańskiego, arabskiego i romskiego.
Mały słowniczek pojęć, których używamy:
Prawo zwyczajowe: zbiór reguł, praktykowanych stale i w ten samo sposób (jednolicie) w danej grupie, która podziela przekonanie, że te reguły ich obowiązują i wiążą. Prawo zwyczajowe wytworzone jest przez daną grupę, nie narzucone przez instytucję. Na na ogół niespisane, choć czasem zdarza się proces kodyfikacji.
Kanun: albańskie prawo zwyczajowe, jedna z jego form została spisana na początku XX wieku przez franciszkanina ks. Shtjefëna Gjeçoviego.
Adat: ogólny termin na określenie praw zwyczajowych praktykowanych zwłaszcza przez społeczności muzułmańskie na Kaukazie, w Azji Środkowej i Azji Południowo-Wschodniej.
Sulh lub sulha: arabski termin oznaczający „naprawienie” czy „rozwiązanie”, stosowany w różnych kontekstach dotyczących konfliktów i sporów. W arabskim prawie zwyczajowym określa się tak ostateczne pogodzenie dwóch stron zwaśnionych po wystąpieniu jakiejś krzywdy, zwłaszcza popełnieniu przestępstwa.
Pluralizm normatywny: szeroki termin, ogólnie odnoszący się do współistnienia w tym samym miejscu i czasie wielu systemów norm, reguł lub zinstytucjonalizowanych porządków normatywnych (czyli np. jednocześnie obowiązują nas normy religijne, obyczaje, prawo, moda itd.)
Pluralizm prawny: w ścisłym znaczeniu polega na współistnieniu w tym samym miejscu i czasie różnych porządków prawnych.
John Griffiths (1986) podzielił zjawisko pluralizmu prawnego na dwa rodzaje:
słaby pluralizm prawny: państwo (czy inne władze suwerenne) uznają istnienie i obowiązywanie różnych praw dla różnych grup ludzi.
silny pluralizm prawny: jednostka podlega jednocześnie różnym porządkom prawnym i nie każdy z nich powstaje i jest wprowadzany w życie przez państwo.
Griffiths pisał przy tym, że centryzm prawny – czyli przekonanie, że obowiązuje nas jedno spójne prawo państwowe, pochodzące od ustawodawcy – to „mit, ideał, iluzja”.
wybrana bibliografia:
-
Comaroff, J., and S. Roberts. „Principles of Tswana Customary Law: A Sociology Perspective.”
-
Górska, Ewa, and Jan Klakla. „Arab customary law and the modern Western idea of restorative justice.” The Polish Journal of the Arts and Culture. New Series 5.1 (2017).
-
Górska, Ewa. „Arab customary law in contemporary Palestine: remnant of the past or part of a modern Arab society?” (2017).
-
Griffiths, John. „What is legal pluralism?.” The journal of legal pluralism and unofficial law 18.24 (1986): 1-55.
-
Klakla, J. B. „Formalna i nieformalna kontrola jako narzędzia kształtowania społeczeństwa. Analiza w kontekscie paradygmatu sprawiedliwości.” Barwicka-Tylek i., eckhardt P., Ptak J., Wróbel M.(red.), Prawo jako narzędzie kształtowania społeczeństwa. Prace Koła Socjologii i Antropologii Prawa (2016): 10-20.
-
Klakla, Jan Bazyli. „Kanun–albańskie prawo zwyczajowe. Główne założenia oraz wpływ na społeczeństwo albańskie w XXI wieku.” Wzajemne relacje prawa i kultury, edited by Ewa Średnicka (2015): 71-95.
-
Klakla, Jan Bazyli. „Mediacje w albańskim prawie zwyczajowym.” Mediacje w prawie, edited by Janina Czapska, Maksymilian Szeląg-Dylewski (2014): 71-82.
-
Klakla, Jan Bazyli. „The Rebirth of Customary Law in a Time of Transition. The Case of Albania.” Central and Eastern European Socio-Political and Legal Transition Revisited: 75.
-
Merry, Sally Engle. „Legal pluralism.” Law & Soc’y Rev. 22 (1988): 869.
-
Twining, William. „Normative and legal pluralism: a global perspective.” Duke J. Comp. & Int’l L. 20 (2009): 473.
-
Vanderlinden, Jacques. „Return to legal pluralism: twenty years later.” The Journal of Legal Pluralism and Unofficial Law 21.28 (1989): 149-157.