5. Honor, przemoc motywowana honorem i strategie przeciwdziałania jej

W tym odcinku Ewa Górska rozmawia z dr Joanną Ptak-Chmiel, socjolożką prawa, która w 2019 roku obroniła doktorat na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego dotyczący europejskich strategii przeciwdziałania tzw. przemocy honorowej/przestępstw motywowanych honorem.

Tłumaczymy w rozmowie złożoność tych zjawisk i pojęć, w tym czym jest honor i jak różnie może być rozumiany, omawiamy skrajne przejawy przestępstw popełnianych w imię honoru czyli tzw. zabójstwa honorowe, mówimy o tym, kto najczęściej pada ich ofiarą i jakie są są strategie przeciwdziałania takiej przestępczości.

Garść informacji:

• Definicji przemocy honorowej jest wiele, żeby zacytować jedną: "Zgodnie z definicją zawartą w rezolucji 1681 Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy przez przemoc „honorową” należy rozumieć „wszelkie formy przemocy wobec kobiet i dziewcząt, popełniane w imię tradycyjnych norm honoru, stanowiące poważne naruszenie podstawowych praw człowieka” (Ptak-Chmiel 2016).

• "Przemoc „honorową” wyróżnia szereg specyficznych cech, takich jak kolektywny charakter, szczególna motywacja działania sprawców, społeczne przyzwolenie dla popełnionego czynu w obrębie rozszerzonej rodziny i otaczającej społeczności" (Ptak-Chmiel 2016).

• Najczęściej chodzi o tradycyjne wartości i zinternalizowane w danej społeczności kody zachowania - jeśli są łamane, rodzina rozszerzona w obronie "dobrego imienia" używa przemocy.

• Przestępstwa motywowane honorem to np. tzw. "zabójstwa honorowe", stosowanie przemocy fizycznej i psychicznej, w tym np. przymuszanie do samobójstwa, małżeństwa czy aborcji. Najczęściej termin odnosi się w Europie do mniejszości migranckich (jeśli nie w teorii, to w praktyce działania np. policji) mimo, że wg. definicji można ten termin odnosić do szerszych zjawisk.

• Skala takiej przestępczości jest nieznana, ale jest to zjawisko stosowane przez jednostki w ramach mniejszości ("mniejszości w mniejszości"), koreluje z niższym statusem ekonomiczno-społecznym (jeśli nie mamy nic, to nasza godność i opinia w oczach innych są ogromną wartością).

• Honor to termin o wielu znaczeniach i różnie definiowany. W kontekście przemocy honorowej polski termin używany jest do tłumaczenia obcych słów (i koncepcji, które się pod nimi kryją) takich jak:

• - nāmūs - arabskie słowo (które weszło do użytku w Europejskich dyskusjach przez język turecki) - odnoszone bardziej do czystości kobiet, ale też moralności w ogóle;

• - şeref(j. turecki i kurmandżi) czy arabski sharaf - odnoszony bardziej do mężczyzn, godności, prestiżu rodziny,

• - izzat w Indiach Bangladeszu i Pakistanie i innych.

• W Europie przyjmowano różne strategie zwalczania przemocy honorowej: najczęściej albo neutralne i nie-stygmatyzujące mniejszości (prawdopodobnie zbyt szerokie) lub skupiające się na mniejszościach migranckich. Najskuteczniejsze wydają się te strategie, które uczulają osoby mające kontakt z potencjalnymi ofiarami (policjantów, lekarzy, nauczycieli) na symptomy zagrożenia, ale też angażujące organizacje i aktywistów działających wewnątrz zagrożonych społeczności.

Jeśli chcecie wiedzieć więcej:

"Banaz. A Love Story" reż Deeyah Khan to film dokumentalny, który Asia poleca w podcaście.

Możecie też zajrzeć do artykułów mojej gościni, dr Joanny Ptak-Chmiel:

1. Joanna Ptak-Chmiel (2018) "Karać czy zapobiegać? Regulacja prawna problemu przemocy „honorowej” w wybranych krajach (regionach) Europy i Bliskiego Wschodu".

Z abstraktu: "Celem niniejszego artykułu jest udzielenie odpowiedzi na pytanie o to, w jaki sposób uregulowano prawnie problem przemocy „honorowej" w wybranych krajach i regionach: Libanie, Jordanii, irackim Kurdystanie, Wielkiej Brytanii, Holandii i w Niemczech. Umożliwi to identyfikację sposobów walki z tym problemem i wskazanie, czy kontekst migracyjny wpływa na zróżnicowanie stosowanych rozwiązań."

2. Joanna Ptak-Chmiel (2016) "O „ścieżce zależności” w kontekście polityk publicznych przeciwdziałania przemocy „honorowej”. Przykład Niemiec i Wielkiej Brytanii".

Z abstraktu: "Głównym celem artykułu jest analiza czynników, które mają wpływ na kształtowanie przemocy motywowanej honorem (zwanej dalej HBV) oraz kształt polityki publicznej dot. walki z HBV w krajach europejskich. Przedstawione w artykule badania opierają się na przykładach polityk publicznych w Wielkiej Brytanii i Niemczech, gdyż polityki wprowadzone w tych krajach można określić jako przeciwstawne paradygmaty."

Dalsze źródła:

• Appiah, K. A. (2010). The honor code. How moral revolutions happen. New York and London: W. W. Norton & Company.

• Berger, P. (1970). On the obsolescence of the concept of honor. “European Journal of Sociology”, vol. 11, no. 2, pp. 339-347.

• Chesler, P. (2010). Worldwide Trends in Honor Killings. “Middle East Quarterly”. Spring 2010, pp. 3-11. Available online at: <https://www.meforum.org/2646/worldwide-trends-in-honor-killings> [last accessed: 12.02.2019].

• Chesler, P. (2018). Honor Killing Is Not Just a Muslim Problem. Available online at: <https://www.meforum.org/7343/honor-killing-is-not-just-a-muslim-problem> [last accessed: 12.02.2019].

• Eck van, C. (2003). Purified by Blood. Honour Killings amongst Turks in the Netherlands. Amsterdam: Amsterdam University Press.

• Eisner, M. and Ghuneim, L. (2013). Honor Killing Attitudes Amongst Adolescents in Amman, Jordan. “Aggresive Behaviour”, vol. 39, pp. 405-417.

• Ercan, A. S. (2015). Creating and Sustaining Evidence for “Failed Multiculturalism”: The Case of “Honor Killing” in Germany. “American Behavioral Scientist”, vol. 59 (6), p. 658-678.

• Gill, A. K. and Brah, A. (2014). Interrogating cultural narratives about ‘honour’-based violence. “European Journal of Women’s Studies”, 21(1), pp. 72-86.

• Gill, A. K., Strange, C. and Roberts, K. (eds.). ‘Honour’ Killing & Violence. Theory, Policy & Practice. Hampshire and New York: Palgrave Macmillan.

• Graeber, D. (2011). Debt. Brooklyn, New York: Melville House Publishing.

• Grzyb, M. (2016). An explanation of honour-related killings of women in Europe through Bourdieu’s concept of symbolic violence and masculine domination. “Current Sociology”, vol. 64 (7), pp. 1036-1053..

• Idriss, M. M. (2017). Not domestic violence or cultural tradition: is honour-based violence distinct from domestic violence?. “Journal of Social Welfare and Family Law”, 39(1), pp. 3-21.

• Janssen, J. (2009). Your honour or your life?. The Hague: Stapel & De Koning.

• Janssen, J. (2018). Focus on Honour. The Hague: Eleven International Publishing.

• Julios, C. (2015). Forced Marriage and 'Honour' Killings in Britain. Private Lives, Community Crimes and Public Policy Perspectives. London and New York: Routledge.

• Korteweg, A. C. and Yurdakul, G. (2009). Islam, Gender, and Immigrant Integration: Boundary Drawing in Discourses on Honour Killing in the Netherlands and Germany. “Ethnic and Racial Studies”, 32 (2), pp. 218-238.

• Korteweg, A. C. and Yurdakul, G. (2010). Religion, Culture and the Politicization of Honour-Related Violence. A Critical Analysis of Media and Policy Debates in Western Europe and North America. United Nations Research Institute for Social Development, Gender and Development Programme, Paper Number 12. Available online at: <http://www.unrisd.org/80256B3C005BCCF9/(httpPublications)/E61F80827BF3409FC1257744004DC465?OpenDocument> [last accessed: 26.04.2019].

• Meetoo, V. and Mirza, H. S. (2011). “There is nothing ‘honourable’ about honour killings”. Gender, violence and the limits of multiculturalism. In: M. M. Idriss and T. Abbas (eds.). Honour, Violence, Women and Islam (pp. 42-66). Abingdon, Oxon and New York: Routledge.

• Mulvihill, N., Gangolia, G., Gill, A. K. and Hester, M. (2018). The experience of interactional justice for victims of ‘honour’- based violence and abuse reporting to the police in England and Wales. “Policing and Society”. DOI: 10.1080/10439463.2018.1427745.

• Payton, J. (2011). Collective crimes, collective victims. A case study of the murder of Banaz Mahmod. In: M. M. Idriss and T. Abbas (eds.). Honour, Violence, Women and Islam (pp. 67-79). Abingdon, Oxon and New York: Routledge.

• Terman, R. L. (2010). To Specify or Single Out: Should We Use the Term “Honor Killing”?. “Muslim World Journal of Human Rights”, vol. 7, issue 1. DOI: 10.2202/1554-4419.1162.

• Welchman, L. and Hossain, S. (eds.). ‘Honour’. Crimes, paradigms and violence against women. London and New York: Zed Books.

• Wikan, U. (2004). In Honor of Fadime: Murder and Shame. Chicago and London: The Chicago University Press.