18. Prawo zwyczajowe: Jan Bazyli Klakla i Ewa Górska
W odcinku 18. rozmawiamy z Janem Bazylim Klaklą o prawie zwyczajowym:
o tym, czym jest prawo zwyczajowe i o problemach definicyjnych;
o tym jak odkrywano i jak patrzono na prawo zwyczajowe (czyli poruszamy wątki kolonialne i post-kolonialne);
o tym jak nas dotyczą pluralizm normatywny i pluralizm prawny;
o egzotyzacji patrzenia na prawo zwyczajowe;
o krwawej zemście, ale i procesach koncyliacyjnych;
o sprawiedliwości naprawczej i o tym, czego możemy nauczyć się z różnych systemów zwyczajowych.
Jako przykładów używamy prawa zwyczajowego albańskiego, arabskiego i romskiego.
Jan Bazyli Klakla jest doktorantem w Katedrze Socjologii Prawa (Wydział Prawa i Administracji) i w Zakładzie Badań Problemów Ludnościowych (Socjologia) na Uniwersytecie Jagiellońskim. Jest absolwentem prawa, porównawczych studiów cywilizacji i socjologii.
Mały słowniczek pojęć, których używamy:
Prawo zwyczajowe: zbiór reguł, praktykowanych stale i w ten samo sposób (jednolicie) w danej grupie, która podziela przekonanie, że te reguły ich obowiązują i wiążą. Prawo zwyczajowe wytworzone jest przez daną grupę, nie narzucone przez instytucję. Na na ogół niespisane, choć czasem zdarza się proces kodyfikacji.
Kanun: albańskie prawo zwyczajowe, jedna z jego form została spisana na początku XX wieku przez franciszkanina ks. Shtjefëna Gjeçoviego.
Adat: ogólny termin na określenie praw zwyczajowych praktykowanych zwłaszcza przez społeczności muzułmańskie na Kaukazie, w Azji Środkowej i Azji Południowo-Wschodniej.
Sulh lub sulha: arabski termin oznaczający „naprawienie” czy "rozwiązanie", stosowany w różnych kontekstach dotyczących konfliktów i sporów. W arabskim prawie zwyczajowym określa się tak ostateczne pogodzenie dwóch stron zwaśnionych po wystąpieniu jakiejś krzywdy, zwłaszcza popełnieniu przestępstwa.
Pluralizm normatywny: szeroki termin, ogólnie odnoszący się do współistnienia w tym samym miejscu i czasie wielu systemów norm, reguł lub zinstytucjonalizowanych porządków normatywnych (czyli np. jednocześnie obowiązują nas normy religijne, obyczaje, prawo, moda itd.)
Pluralizm prawny: w ścisłym znaczeniu polega na współistnieniu w tym samym miejscu i czasie różnych porządków prawnych.
John Griffiths (1986) podzielił zjawisko pluralizmu prawnego na dwa rodzaje:
słaby pluralizm prawny: państwo (czy inne władze suwerenne) uznają istnienie i obowiązywanie różnych praw dla różnych grup ludzi.
silny pluralizm prawny: jednostka podlega jednocześnie różnym porządkom prawnym i nie każdy z nich powstaje i jest wprowadzany w życie przez państwo.
Griffiths pisał przy tym, że centryzm prawny - czyli przekonanie, że obowiązuje nas jedno spójne prawo państwowe, pochodzące od ustawodawcy - to "mit, ideał, iluzja".
wybrana bibliografia:
Comaroff, J., and S. Roberts. "Principles of Tswana Customary Law: A Sociology Perspective."
Górska, Ewa, and Jan Klakla. "Arab customary law and the modern Western idea of restorative justice." The Polish Journal of the Arts and Culture. New Series 5.1 (2017).
Górska, Ewa. "Arab customary law in contemporary Palestine: remnant of the past or part of a modern Arab society?" (2017).
Griffiths, John. "What is legal pluralism?." The journal of legal pluralism and unofficial law 18.24 (1986): 1-55.
Klakla, J. B. "Formalna i nieformalna kontrola jako narzędzia kształtowania społeczeństwa. Analiza w kontekscie paradygmatu sprawiedliwości." Barwicka-Tylek i., eckhardt P., Ptak J., Wróbel M.(red.), Prawo jako narzędzie kształtowania społeczeństwa. Prace Koła Socjologii i Antropologii Prawa (2016): 10-20.
Klakla, Jan Bazyli. "Kanun–albańskie prawo zwyczajowe. Główne założenia oraz wpływ na społeczeństwo albańskie w XXI wieku." Wzajemne relacje prawa i kultury, edited by Ewa Średnicka (2015): 71-95.
Klakla, Jan Bazyli. "Mediacje w albańskim prawie zwyczajowym." Mediacje w prawie, edited by Janina Czapska, Maksymilian Szeląg-Dylewski (2014): 71-82.
Klakla, Jan Bazyli. "The Rebirth of Customary Law in a Time of Transition. The Case of Albania." Central and Eastern European Socio-Political and Legal Transition Revisited: 75.
Merry, Sally Engle. "Legal pluralism." Law & Soc'y Rev. 22 (1988): 869.
Twining, William. "Normative and legal pluralism: a global perspective." Duke J. Comp. & Int'l L. 20 (2009): 473.
Vanderlinden, Jacques. "Return to legal pluralism: twenty years later." The Journal of Legal Pluralism and Unofficial Law 21.28 (1989): 149-157.