29. Uchodźcy, procedury i prawa terytorialne: Magdalena Nazimek-Rakoczy
Wydarzenia na świecie niestety sprzyjają wzrostowi liczby migrantów i uchodźców. Nasze media używają, często błędnie, pojęć z języka prawnego, można pogubić się w “specustawach” i wyrażeniach. Jak powinna wyglądać “procedura uchodźcza” wg. przepisów prawa w Polsce? I dlaczego nie zawsze wygląda tak, jak powinna?
O tym w podcaście Reorient mówi Magdalena Nazimek-Rakoczy.
Rozmawiamy m.in. o tym:
🔹 Jakie są różne formy ochrony prawnej dla osób migrujących?
Magda opisuje podstawowe: status uchodźcy i ochronę uzupełniającą.
🔹Jak pod względem prawnym wygląda sytuacja osób z Ukrainy, czy są “uchodźcami”?
Dotyczy ich ochrona czasowa na terenie całej UE, specustawa w Polsce.
🔹Jak powinna wyglądać tzw. procedura uchodźcza w Polsce, gdyby opierać się na przepisach prawa?
Każdy powinien mieć dostęp do procedury, przyjęcia wniosku przez Straż Graniczną lub Urząd ds. Cudzoziemców, powinien odbyć się wywiad, ustalenie tożsamości/obywatelstwa, sprawdzenie pod względem bezpieczeństwa, zbadanie sytuacji w kraju emigracji, zbadanie sytuacji indywidualnej itd.
Możliwe umieszczenie w ośrodku otwartym/poza ośrodkiem/w Strzeżonym Ośrodku dla Cudzoziemców.
Wydanie decyzji: pozytywne lub negatywnej. Od negatywnej można się odwołać do Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców, a jeśli odwołanie będzie rozpatrzone negatywnie, ostatecznie można złożyć skargę Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
Jeśli ostateczna negatywna decyzja - obowiązek opuszczenia kraju/zobowiązanie do powrotu i możliwe jest przymusowe wykonanie decyzji (deportacja).
🔹 Od kiedy naruszane są reguły udzielania ochrony międzynarodowej przez Polskę?
Zazwyczaj procedury wyglądały zgodnie z przepisami zarysowanymi powyżej, sytuacja zmieniła się w 2015 na przejściu w Terespolu.
Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał Polski rząd za winny łamania praw człowieka na przejściu granicznym w Terespolu 23 lipca 2020 r. w sprawie M. K. i inni przeciwko Polsce (skargi nr 40503/17, 42902/17 oraz 43643/17) i ponownie 8 lipca 2021 r. w sprawie D.A. i inni przeciwko Polsce (Skarga nr 51246/17)
Teraz obserwujemy łamanie prawa na granicy polsko-białoruskiej - w tym brak przyjmowania wniosków, tzw. pushbacki, naruszenie standardów międzynarodowych itd.
🔹 Jak wyglądają realia Strzeżonych Ośrodków dla Cudzoziemców, co się dzieje z ludźmi, jak już “wpadną w procedurę” zamiast “wypchnięcia za druty”?
Większość osób (poza tymi kategoriami, które w Polsce traktowane są w sposób specjalny i preferencyjny), którym uda się złożyć wniosek, trafia do SOCów na podstawie decyzji sądu. Wbrew nazwie nie są to “ośrodki”, wyglądają jak więzienia, warunki są okropne, dzieci umieszczane są w ośrodkach dla dorosłych, W czasie kryzysowej sytuacji jesienią 2021 stworzono też szczególny ośrodek tymczasowy w Wędrzynie, w którym warunki były poniżej wszelkiej krytyki.
🔹 Na czym polega odmienne traktowanie różnych grup uchodźców w Polsce?
Na naginaniu przepisów, nie stosowaniu niektórych, wprowadzaniu przepisów specjalnych dla różnych kategorii osób. Tak było np. dla osób z Białorusi w 2020 r. (preferencyjne traktowanie), w 2021 w odpowiedzi na kryzys na pograniczu polsko-białoruskim (negatywne traktowanie) i w 2022 r. dla osób z Ukrainy (preferencyjne traktowanie).
Dzieje się tak, ponieważ polityka migracyjna zależna jest od przyjętej ideologii i wizji państwa, co można tłumaczyć przy wykorzystaniu koncepcji praw terytorialnych.
🔹 Co każdy z nas może zrobić aby wpływać na sytuację osób poszukujących ochrony?
zwracać uwagę na dehumanizujące słownictwo, np.:
’nielegalny migrant’ -> osoba poszukująca ochrony,
asymilacja -> integracja,
kryzys uchodźczy -> kryzys humanitarny/przyjmowania uchodźców,
konflikt na Ukrainie -> wojna w Ukrainie;poszerzać wiedzę o świecie, o sytuacji różnych mniejszościach;
być uważnym na to co dzieję się obok (dyskryminacja, przemoc motywowana uprzedzeniami, osoby w trudnej sytuacji);
wspierać organizacje eksperckie.
Polecamy przewodnik “Jak mówić o uchodźcach?” opracowany przez badaczki i badacza z Centrum Badań Migracyjnych UAM.
Ten odcinek powstał dzięki wsparciu Matronek i Patronów na Patronite. Możesz pomóc dobrowolną wpłatą na www.patronite.pl/reorient
-
Edycja dźwięku: www.tostanki.pl
Magdalena Nazimek-Rakoczy – prawniczka, filozofka, doktorantka w Katedrze Teorii i Filozofii Prawa na Uniwersytecie Łódzkim. Prezeska i koordynatorka zespołu prawniczego Nomada Stowarzyszenie, wrocławskiej organizacji pozarządowej działającej na rzecz praw człowieka, w tym praw migrantek i migrantów, jak również prawniczką miejskiego punktu informacji WroMigrant we Wrocławskim Centrum Rozwoju Społecznego.
Ekspertka z zakresu legalizacji pobytu i pracy, ochrony międzynarodowej, detencji cudzoziemców oraz przemocy motywowanej uprzedzeniami.
“Nielegalny Migrant to jest pojęcie absolutnie nieakceptowalne, ponieważ nie określamy mianem nielegalności osób. Możemy ewentualnie powiedzieć o tym, że jakaś osoba nielegalnie przekroczyła granicę, bądź znajduje się w danym państwie, w danym miejscu, w pewnej nieuregulowanej sytuacji albo nieudokumentowanej sytuacji, ale należy pamiętać, że żaden człowiek nie jest nielegalny.”
Muzyka w intro i outro: Stock Media provided by jnihiser1 / Pond5
